ZEKA
Zeka psikolojik bir kavramdır. Onu diğer kavramlardan ayırt
eden şey bizim için olan önemidir. Yapısı oldukça karmaşık olan kavram soyut
bir kavramdır, gözümüzle göremeyiz ancak varlığını biliriz. Tıpkı diğer
psikolojik kavramlar gibi. Geçmişten günümüze insan zekasını ifade edecek bir
çok kavram kullanıldı. Zekanın varlığını ve düzeyini ölçme adına yapılan ilk
deney Fransa’da gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık yüz yıl önce Fransa’da eğitim
gören, eğitim ve öğrenimde güçlük çeken öğrencilerin diğer öğrencilerden ayırt
edilme amacıyla ortaya çıkarılan ve ‘Binet-Simon’ adı verilen test ile
gerçekleşmiştir. Binet, zekanın sanılanın aksine hafıza alanı,tepki verme
hızı ve hissetme netliği gibi daha basit
olan kavramlarla değil ; düşünceyi kullanabilme ve onu kendi arzu ve
isteklerine dönüştürebilme, etrafında olan ve gelişen şeyleri kavrayabilme,
kesin kararlar verebilme ve hataları fark edebilme gibi daha karmaşık yapıda
olan görevlerde görülebileceğini savunmaktadır. Ancak o da bu karmaşık yapıda
olan kavramların direkt olarak, somut kavramları ölçer gibi ölçmenin mümkün
olmayacağının farkındadır. Bu yüzden testini bu ölçümün yapılma gereği duyulan
öğrencilere çözümü güç olan ve kuvvetli bir zihin aktivasyonu gerektiren
karmaşık yapıdaki problemleri sorarak gerçekleştirmiştir.
Çünkü insan zekasının
çözümü ve yorumu ancak böyle bir şeyle daha güvenilir bir biçimde
gerçekleştirilebilir.
Binet’ in hazırladığı bu ölçek 1908 yılında tekrar bir
düzenlemeye sokularak insanların yaş gruplarına göre ayrı şekiller verildi.
Daha sonraki yıllarda devrin ünlü bilim insanlarından olan Stern zeka testleri
için yeni bir öneri sundu (1912). Bireylerin sahip oldukları zeka yaşının,
normal yaşlarına bölünmesiyle ‘zeka bölümü’ denilen günümüzdeki adıyla IQ (Intelligence Quotient) adı verilen sistem. Ancak Binet-Simon ölçeği gelişimini sonraki
yıllarda da sürdürmeye devam etmiştir. Bilim insanlarının ilgisini çeken bu
yöntem yıllar içinde değişik fikirleri de kabul ederek gelişmiştir. 1916
yılında yine dönemin bilim insanlarından olan ve zeka üzerine yaptığı araştırma
ve incelemeleriyle tanınan Terman bu ölçeği standart bir hale getirmiştir. Ve
ölçek son halini almaya başlamıştır. 3 ve 16 yaşındaki çocuklar için
standartlaşan ölçek , ‘Stanford-Binet Zeka Ölçeği’ ismini alıp son haline kavuşmuştur.
Bu ölçek esas alınarak hazırlanan bir çok ölçek ve test daha sonraki yıllarda
da gündeme gelmiştir. Ancak bir süre sonra bazı eleştiriler duyulmaya
başlanmıştır. Binet ölçeğinin bireylerin sahip olduğu genel zeka yerine okul
zekasını ölçtüğü söylentilere yayılmıştır. 1960 lı yıllarda Terman ve
yardımcısı, aynı zamanda öğrencisi olan Merril ile birlikte ‘Zeka Bölümü’ uygulaması yerine IQ sistemine yenilik
katarak kullanmaya başlamıştır. Ortalaması 100 olan ve standart sapması alındığında
16 sonucu elde edilen bir puan sistemi oturtuldu. Testin genelinde fazla bir
değişiklik yapılmamaya çalıştılar. daha sonraki yıllarda teste eklenen bazı
bölümlerle testin ölçülebilirliğini kolaylaştırdılar.
Zeka ölçeği olarak kullanılan ve tüm dünyada yaygın olarak kullanım
süren başka bir ölçek ise Wechsler ölçekleridir. Diğer ölçeklerde olduğu gibi
bunun altında yatan sanı zeka kavramının bir bütün olduğu düşüncesidir. Ünlü
bilim adamına göre zeka kavramı: bireyin çevresinde olanları algılama ve
bunlarla baş edebilme gibi doğal yeteneklerini kapsayan bir ölçüttür. Bireye
uygulanan bu ölçme testleri birey ile algıladığı çevre arasında gerçekleşen
özel bir iletişim türüdür.
Wechsler ölçeklerinin ortak özellikleri bulunmakla
birlikte yapısal olarak neredeyse aynıdırlar. Günümüzde 06-16 yaş grubu arasında
kullanılmaktadır. Test iki ana bölümden oluşmaktadır: sözel bölüm ve performans
bölümü. Ana bölümler kendi içlerinde değişik alt başlıklara ayrılmıştır:
benzerlikler, aritmetik, sayı dizisi, yargılama, sözcük dağarcığı, genel bilgi;
şifre, labirentler, parça birleştirme, resim tamamlama, resim düzenleme,
küplerle desen. Sözel testler bireyin okul başarısı, sözel algılama ve ifade,
toplumsal görüşleri, hafıza süreleri gibi ölçütler hakkında bilgi verirken;
performans testleri sıralama becerileri, uyarana verilen tepki ve baş edebilme
kabiliyeti, görsel faaliyetler, sembol ve şekillerin algılanması, sıralanması,
kopyalayabilme gibi ölçütler hakkında bilgiler verir.
Test bazı devlet
hastanelerinde uygulanabiliyorken bir çok devlet hastanesinde böyle bir imkan
yoktur. Wechster testini yapabilmek için testin sertifikasını almak
gerekmektedir.
Geçmişten günümüze geliştirilen ve kullanılan bir çok ölçek
vardır. Bunların bireyler üzerinde uygulanması sonucu toplumların sahip oldukları
genel zeka seviyeleri hakkında bilgi sahibi olmaktayız. Tüm bu verileri
herhangi bir tablo veya grafiğe aktardığımız takdirde kişilerin yaş gruplarına
göre oluşan bir eğri elde etmekteyiz. Zeka eğrisi adı verilen bu eğrinin bir
ucunda zeka seviyesi düşük olan bireyler, diğer ucunda ise zeka seviyesi yüksek
olan bireyler yer almaktadır.
Günümüzde toplumdaki bireylerin sadece %2 lik
kısmı 130 ve üzeri IQ seviyesine sahiptir. IQ seviyesi yükseldiği takdirde bu
oran %0.02 ye kadar düşmektedir. Genel üstün zekalı görüşü olarak ; sakar,
utangaç ve asosyal olan kişiler gösterilse de yapılan araştırmalar bu duruma
zıt şekildedir. Araştırmalar sonucunda üstün zekalı insanların daha uyumlu,
dikkatli, sosyal çevresinde başarılı ve sevilen kişiler olduğunu göstermektedir.
Terman tarafından 1920 yılında yapılmaya başlanan ve hala devam edilen bir
uygulama ile IQ derecesi 140’ın üzerinde olan üstün zekalı bireylerden oluşan
sayıca oldukça fazla olan bir grup 60 yıl boyunca düzenli olarak
incelenmektedirler.
Bu grupta bulunan kişiler en başından itibaren sosyal
çevrede her türlü alanda yaşıtlarına nazaran her zaman önde olmuşlardır.
Kariyerlerinde başarılı birer birey olup aldıkları ödüller ile toplumda da
kendilerini belli etmişlerdir. Ancak grupta önemli denebilecek
başarısızlıklara da rastlamak mümkün olmuştur. Aynı zamanda bu çalışma üstün
zekalı bireylerin her zaman başarılı olamayacağını da bize göstermiştir. Yüksek
IQ her alanda başarı getirmeyeceği gibi tamamen başarısızlık ile de
bağdaştırılamaz.
 |
| Yaratıcı Zeka |